زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

خدا در ادیان





این مقاله در مورد خدا در ادیان، و چگونه ستایش و پرستش خدا در ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی می‌باشد.


۱ - شناخت صحیح خدا توسط ادیان الهی



همه ادیان الهی، پیروان خود را به شناخت صحیح خدا و توحید فرا خوانده‌اند، چنان‌که شیخ الانبیا نوح (علیه‌السلام) از قومش خواست تا جز خدا را عبادت نکنند: «لا تَعبُدوا اِلاَّ اللّهَ» و پیامبران دیگری چون هود، صالح و شعیب (علیهم‌السلام) به قوم خود گفتند: خدا را بپرستید. برای شما خدایی جز او نیست: «قالَ یقَومِ اعبُدُوا اللّهَ ما لَکم مِن اِله غَیرُهُ» همچنین ابراهیم (علیه‌السلام) منادی توحید بود و خویشتن را از زمره مشرکان خارج می‌دانست. ادیان پس از وی نیز که به «ادیان ابراهیمی» موسوم است مانند یهودیت و مسیحیت که پیروان هریک ابراهیم (علیه‌السلام) را از خود می‌دانند در ابتدا (پیش از تحریف) منادی توحید بودند، چنان که موسی (علیه‌السلام) با شرک مخالفت کرد و بر توحید اصرار ورزید و عیسی (علیه‌السلام) در قیامت دعوت به شرک را از خود نفی کرده، بیان می‌دارد که به فرمان الهی آنان را به توحید فرا خوانده است همچنین خداوند توحید را مورد قبول اهل کتاب دانسته است: «قُل یاَهلَ الکتبِ تَعالَوا اِلی کلِمَة سَواء بَینَنا و بَینَکم اَلاَّ نَعبُدَ اِلاَّ اللّهَ ولا نُشرِک بِهِ شیًا ولا یَتَّخِذَ بَعضُنا بَعضًا اَربابًا مِن دونِ اللّهِ...»، گرچه ادیان یاد شده پس از گذشت زمانی دچار تحریف شده و پیروانشان درباره خدا عقاید باطل، شرک آلود و کفرآمیزی پیدا کردند، چنان که یهودیان، عزیر (علیه‌السلام) و نصارا، مسیح (علیه‌السلام) را پسر خدا دانستند: «و قالَتِ الیَهودُ عُزَیرٌ ابنُ اللّهِ وقالَتِ النَّصرَی المَسیحُ ابنُ اللّهِ...» و احبار و راهبان را ارباب خود برگزیدند: «اِتَّخَذوا اَحبارَهُم ورُهبنَهُم اَربابًا مِن دونِ اللّهِ...» و برخی از نصارا گفتند: خدا همان مسیح پسر مریم است : «لَقَد کفَرَ الَّذینَ قالوا اِنَّ اللّهَ هُوَ المَسیحُ ابنُ مَریَمَ...» و برخی از آنان به تثلیث قائل شده و گفتند: خدا سومین شخص از سه شخص یا سه اقنوم (اب و ابن و روح) است : «لَقَد کفَرَ الَّذینَ قالوا اِنَّ اللّهَ ثالِثُ ثَلثَة...» و به هر حال قائل به الوهیت مسیح شدند، در حالی که قرآن این عقاید را شبیه سخنان پیشینیان از کافران: «... ذلِک قَولُهُم بِاَفوهِهِم یُضهِونَ قَولَ الَّذینَ کفَروا مِن قَبلُ...» و شرک: «اِتَّخَذوا اَحبارَهُم ورُهبنَهُم اَربابًا مِن دونِ‌اللّهِ... لا اِلهَ اِلاّ هُوَ سُبحنَهُ عَمّا یُشرِکون» و کفر دانسته و ردّ کرده و اهل‌ کتاب را به اعتقادات اصیل خود در باب توحید فراخوانده است نیز یهودیان، دستان خدا را بسته دانستند که قرآن ضمن انکار آن بیان داشت که هر دو دست خدا باز است و هرگونه که بخواهد انفاق می‌کند: «وقالَتِ الیَهودُ یَدُ اللّهِ مَغلولَةٌ... بَل یَداهُ مَبسوطَتانِ یُنفِقُ کیفَ یَشاءُ»

۲ - درجه خداشناسی در ادیان



باید توجه داشت که گرچه همه ادیان الهی پیروان خود را به شناخت صحیح خداوند و توحید فراخوانده‌اند؛ ولی درجه خداشناسی در ادیان دیگر در حد خداشناسی در اسلام نبوده است، زیرا در اسلام برترین حد خداشناسی و توحید که رسیدن به آن در توان بشر است ارائه شده، به‌گونه‌ای که شناختی برتر از آن ممکن نیست. توضیح آن‌که براساس تعالیم قرآن کریم توحید عددی از خداوند نفی شده و خداوند دارای اطلاق وجودی و سعه ذاتی دانسته شده است، به‌گونه‌ای که در عین احاطه بر همه چیز و تهی نبودن چیزی از او، با تعین هیچ متعینی قید نمی‌پذیرد، بر خلاف اطلاق مفهومی که مفهوم مطلق در هر مصداقی با آن فرد متحد شده و با تعین آن متعین می‌گردد: «لَیسَ کمِثلِهِ شَیءٌ»
[۲۴] شرح حکمت متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۲۷۸.
، «و هُوَ الَّذی فِی السَّماءِ اِلهٌ وفِی الاَرضِ اِلهٌ» و وحدت خداوند وحدت قاهره است که خدای سبحان در قیامت به آن ظهور می‌کند و آن وحدتی است که فرض هرگونه مثلی را برای او نفی کرده وبر اثر گستردگی و سعه، جا برای غیر نمی‌گذارد، چنان که در آن مقام او خود می‌پرسد: «لِمَنِ المُلک الیَومَ» و خود پاسخ می‌دهد: «لِلّهِ الوحِدِ القَهّار» و با این توحید است که تثلیث نصارا دفع می‌شود، زیرا آنان به گمان خویش گرچه در عین تثلیث، به توحید قائل‌ند؛ ولی آنچه درباره خدا به آن اعتقاد دارند وحدت عددی است که کثرت از جهتی دیگر را نفی نمی‌کند و ازاین‌رو قرآن آنان را کافر دانسته است و چون وحدت خداوند اطلاقی است نه عددی، او رابع ثلاثه است؛ نه ثالث ثلاثه
[۳۱] اسفار، ج۶، ص۱۴۲.
: «ما یَکونُ مِن نَجوی ثَلثَة اِلاّ هُوَ رابِعُهُم»، زیرا او بر همه عددها و معدودها احاطه دارد و چیزی در عرض او نیست
[۳۳] شرح حکمت‌متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۷ ۴۳۸.
؛ و نیز محصول اطلاق ذاتی وجود، معیت قیومیه حق نسبت به همه اشیاست: «وهُوَ مَعَکم اَینَ ما کنتُم»
[۳۵] شرح حکمت‌متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۷ -۴۳۸.
که نتیجه آن مظهر بودن همه اشیا برای خداوند است
[۳۷] اسفار، ج۱، ص۳۰۴.
، ازاین‌رو وجود آسمانها و زمین جز وجود حق و ظهور فیض او نیست و همه فی نفسه هالک‌اند
[۴۰] تجلی و ظهور در عرفان نظری، ص۳۲۶.
؛ به‌عبارت دیگر ماهیت جز حکایت چیزی نیست و وجود جز ربط چیزی نیست و ربط همان وجه، شأن، آینه، اسم و علامت حق است: «کلُّ مَن عَلَیها فَان ویَبقی وجهُ رَبِّک...»
[۴۳] تحریر تمهید القواعد، ص۷۷۸.
و چون خداوند پدید آورنده همه چیز است پس آسمانها و زمین و آنچه در آنهاست، وجودش به او قوام دارد و درنتیجه حکم و مُلک و سلطنت تنها از آن اوست: «لَهُ مُلک السَّموتِ والاَرضِ» ، «لِلَّهِ ما فِی السَّموتِ وما فِی الاَرضِ»

۳ - وصف خدا در قرآن



قرآن کریم همچنین، خداوند را نور می‌داند و چون نور به خود ظاهر و موجب ظهور دیگران است ما پیش از مشاهده هر چیز ناچار به رؤیت خدا هستیم: «اَللّهُ نورُ السَّموتِ والاَرضِ»
[۴۹] تحریر تمهید القواعد، ص۷۵۸.
و او بر فراز هر چیزی مشهود است: «اَو لَم یَکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید»
[۵۱] شرح حکمت متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۹.
و خداوند پیش از هر چیز و پس از آن و ظاهرتر از هر چیز و باطن‌تر از آن است: «هُوَ الاَوَّلُ والأخِرُ والظّهِرُ والباطِنُ» شایان ذکر است که گرچه در اسلام قلّه نهایی خداشناسی و توحید بیان شده؛ ولی دسترسی به آن برای همگان میسور نیست، بلکه هر کس به اندازه استعداد خود می‌تواند خدا را بشناسد، از همین‌رو در روایتی آمده است: سوره توحید و آیات آغازین سوره حدید، برای ژرف اندیشان در آخر الزمان فرود آمده است.
[۵۵] الفصول المهمه، ج۱، ص۱۷.


۴ - پانویس


 
۱. هود/سوره۱۱، آیه۲۶.    
۲. هود/سوره۱۱، آیه۵۰.    
۳. هود/سوره۱۱، آیه۶۱.    
۴. هود/سوره۱۱، آیه۸۴.    
۵. انعام/سوره۶، آیه۷۹ ۸۱.    
۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۵ ۶۷.    
۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸ ۱۴۰.    
۸. مائده/سوره۵، آیه۱۱۶ ۱۱۷.    
۹. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۴.    
۱۰. توبه/سوره۹، آیه۳۰.    
۱۱. توبه/سوره۹، آیه۳۱.    
۱۲. المیزان، ج۶، ص۶۹.    
۱۳. مائده/سوره۵، آیه۷۲.    
۱۴. المیزان، ج۶، ص۶۹.    
۱۵. مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
۱۶. توبه/سوره۹، آیه۳۰.    
۱۷. توبه/سوره۹، آیه۳۱.    
۱۸. مائده/سوره۵، آیه۷۲.    
۱۹. مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
۲۰. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۴.    
۲۱. مائده/سوره۵، آیه۶۴.    
۲۲. المیزان، ج۶، ص۸۷.    
۲۳. شوری/سوره۴۲، آیه۱۱.    
۲۴. شرح حکمت متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۲۷۸.
۲۵. زخرف/سوره۴۳، آیه۸۴.    
۲۶. المیزان، ج۶، ص۹۱.    
۲۷. غافر/سوره۴۰، آیه۱۶.    
۲۸. مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
۲۹. المیزان، ج۶، ص۹۰.    
۳۰. مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
۳۱. اسفار، ج۶، ص۱۴۲.
۳۲. مجادله/سوره۵۸، آیه۷.    
۳۳. شرح حکمت‌متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۷ ۴۳۸.
۳۴. حدید/سوره۵۷، آیه۴.    
۳۵. شرح حکمت‌متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۷ -۴۳۸.
۳۶. المیزان، ج۳، ص۲۸۷- ۲۸۹.    
۳۷. اسفار، ج۱، ص۳۰۴.
۳۸. نور/سوره۲۴، آیه۳۵.    
۳۹. قصص/سوره۲۸، آیه۸۸.    
۴۰. تجلی و ظهور در عرفان نظری، ص۳۲۶.
۴۱. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۶.    
۴۲. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۷.    
۴۳. تحریر تمهید القواعد، ص۷۷۸.
۴۴. حدید/سوره۵۷، آیه۲.    
۴۵. المیزان، ج۱۹، ص۱۴۴.    
۴۶. بقره/سوره۲، آیه۲۸۴.    
۴۷. نساء/سوره۴، آیه۱۳۲.    
۴۸. نور/سوره۲۴، آیه۳۵.    
۴۹. تحریر تمهید القواعد، ص۷۵۸.
۵۰. فصّلت/سوره۴۱، آیه۵۳.    
۵۱. شرح حکمت متعالیه، ب ۲ از ج۶، ص۴۳۹.
۵۲. حدید/سوره۵۷، آیه۳.    
۵۳. المیزان، ج۱۹، ص۱۴۵.    
۵۴. الکافی، ج۱، ص۹۱.    
۵۵. الفصول المهمه، ج۱، ص۱۷.


۵ - منبع


دائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله الله.    


رده‌های این صفحه : خدا شناسی | کلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.